Precision Touch Design ™

Het zogenaamde PTD-systeem gaat over het gevoel dat je bij het piano spelen ervaart. Het speelgevoel is dynamisch en verandert door slijtage en de unieke eigenschappen van het instrument, wat regelmatig onderhoud noodzakelijk maakt. Pianotechnici moeten deze unieke kenmerken herkennen en tijdens onderhoud de instellingen van mechaniek, dempers en toetsen zorgvuldig afstemmen.

Een ervaren pianotechnicus of pianobouwer kan in overleg met de pianist het speelgevoel snel en eenvoudig aanpassen door de instellingen in het mechaniek te veranderen.
Bij het ‘Precision Touch Design ™-systeem worden (in een vleugelpiano) de oorspronkelijke mechanische onderdelen zèlf aangepast, bv. door het veranderen van de afmetingen, afstanden en/of het fabrieksgewicht. Dit is vooral interessant bij vleugels met een minder goed ontwerp waarbij de pianotechnicus tegen de grenzen van de mechaniekinstellingen aanloopt.

Alhoewel het PTD-systeem mogelijkheden biedt voor aanpassing van het speelgevoel, heeft het ook nadelen. Hoewel innovatief, is het concept onder pianobouwers en pianotechnici controversieel. De ervaringen met PTD variëren sterk tussen pianisten; wat voor de ene speler een verbetering is, kan voor een ander niet wenselijk zijn. Het is belangrijk dat organisaties en pianisten die overwegen om dit systeem in te laten bouwen, hun voorkeuren en de impact van aanpassingen op zowel speelgevoel als klank in overweging nemen.

Heeft u een instrument waar meerdere pianisten op spelen of waar een zeer uiteenlopend repertoire op gespeeld wordt, heeft het onze voorkeur om geen PTD in te bouwen. Dit opdat het mechaniek in zijn oorspronkelijke staat per pianist en per muziekgenre kan worden aangepast. 

Speelgevoel aanpassen in een notendop, de uitdagingen van PTD

• Invloed op klank: Aanpassingen van de onderdelen kunnen de oorspronkelijke klank beïnvloeden en terugkeer naar de oorspronkelijke staat bemoeilijken.
• Garantieproblemen: Merken zoals Steinway staan PTD niet toe, omdat het de garantie van nieuwe instrumenten ongeldig maakt.
• Persoonlijke voorkeur: Wat voor de ene pianist een verbetering is, kan voor een ander minder wenselijk zijn.
• Uniek karakter: Elke piano is uniek, waardoor het moeilijk is om een exact speelgevoel te reproduceren.

Ontwikkeling

Dit idee om niet de instellingen maar het mechaniek zelf aan te passen is bedacht, ontwikkeld en in de jaren '90 gepresenteerd door de Amerikaan David Stanwood. Als uitvinder, beginnend pianotechnicus en amateurpianist merkte hij dat elke piano (uiteraard) anders aanvoelt. David was nieuwsgierig waarom een Pleyel bijvoorbeeld anders aanvoelde dan een Steinway maar ook waarom dezelfde Steinway-modellen onderling verschillen. Hij wilde onderzoeken of hij het speelgevoel kon meten en van de ene piano kon kopiëren op een andere piano. Zijn idee was dan dat je minder goed spelende instrumenten eenzelfde aard van speelgevoel kunt geven zoals je dat in een ander instrument tegen komt. Om dit mogelijk te maken, moest hij eerst het speelgevoel van piano’s meetbaar maken. Hij ontdekte dat dat heel moeilijk was. Daarom bedacht hij een systeem van eenheden en maten om uit te leggen waarom piano's "voelen" zoals ze doen. Hij noemde dit meetsysteem "The New Touch Weight Metrology".

PT journalMarch2000

Vanuit zijn meetsysteem ontwikkelde David het “Precision Touch Design”. Zijn gedachte daarbij was om een mechaniek zo aan te passen dat elke toets een gelijkmatig 'balansgewicht' heeft. Eerst stelt men het gevoel in de toetsen met zijn meetsysteem vast, vervolgens past men over alle toetsen het gewicht van de toetsen en/of mechaniekonderdelen zodanig aan dat het ‘balansgewicht’ van toets tot toets gelijkmatig is. Het aanpassen geschiedt door het lood dat in de fabriek in de toetsen is geslagen, te verwijderen, te verplaatsen, en/of aan te vullen en daarnaast in de al dan niet originele hamerkoppen ook lood aan te brengen, de positie van diverse balanspunten aan te passen, het hout van de hamerstaarten af te slijpen en het vilt van de hamerkoppen weg te snijden of te schuren. Tevens voert hij aanpassingen door in het oorspronkelijke ontwerp van het mechaniek en het toetsenbord waardoor de mechanische verhoudingen op een andere manier samenwerken. Dit systeem kan de speelkwaliteit van oude gerestaureerde of herbouwde piano's verbeteren omdat die piano's vaak geen goed ontwerp en constructie hebben.

De technici die vandaag met dit systeem werken doen dit niet persé volgens het protocol van David. Omdat er onderling verschillende denkwijzen over de uitvoering en bijbehorende nadelen bestaan, hebben technici die dit inbouwen verschillende, eigen methoden ontwikkeld. Ook David heeft door de jaren heen zijn meetsysteem aangepast naar aanleiding van de door hem vergaarde data. Kortom, het systeem is nog niet geheel vrij van discussie. 

Speelgevoel

Een van de puzzelstukjes voor het bereiken van een gelijkmatige speelgevoel wordt bepaald door het gewicht van de toetsen. Dit gewicht wordt in de fabriek ingesteld maar kan, als het instrument veroudert en zwaarder gaat lopen, in de werkplaats van de pianotechnicus aangepast worden. Bij het instellen van het toetsgewicht is het belangrijk dat de speler bij het indrukken van iedere toets eenzelfde toetsgevoel of speelgevoel ervaart; de druk die de speler moet toepassen om de toets omlaag te bewegen en de snelheid waarmee de toets onder je vinger weer omhoogkomt. Je wilt dat je met dezelfde druk hetzelfde speelgevoel ervaart.

Elke piano is uniek en het speelgevoel wordt beïnvloed door ontwerp, constructie en de specifieke materialen. Het is vanzelfsprekend dat geen enkel instrument identiek is en hetzelfde aanvoelt, er zijn ook geen twee bomen of twee schapen hetzelfde. Het is daarom volgens fabrikanten onmogelijk wat David wilde, namelijk om verschillende instrumenten exact hetzelfde speelgevoel te geven. Pianofabrikanten benaderen het instellen van het mechaniek en het uitwegen van toetsen op een andere manier dan David Stanwood. In de fabriek wordt eerst het mechaniek tot in de puntjes afgesteld en daarna worden de toetsen nauwkeurig uitgewogen waarbij het lood gelijkmatig over de voorkant van de toets wordt verdeeld. Ter illustratie op de foto hieronder een voorbeeld van het uitwegen op de traditionele manier; in dit geval van de Steinway fabriek in een nieuwe B-vleugel. 

Het uitwegen op de traditionele manier van een nieuwe Steinway B-vleugel. 

Opvallend is dat bij het systeem van David het lood in de toetsen niet verdeeld wordt maar dicht tegen elkaar aan wordt gepositioneerd. Hierdoor is, in tegenstelling tot wat de naam van zijn uitvinding doet vermoeden, de uiteindelijke verhouding tussen de toetsen onderling verschillend. Je zou het kunnen vergelijken met een wip in de speeltuin waar maar één persoon op zit. Daarnaast worden niet alle ‘spelregels’ van de pianobouw toepast en zijn de uitgevoerde berekeningen van zijn 'New Touch Weight Metrology' een momentopname. Deze houden er geen rekening mee dat de piano een levend instrument is dat door het jaar heen aan veel invloeden onderhevig is, inclusief het spel van de pianist en het al dan niet uitgevoerde onderhoud door de pianotechnieker.

Het PTD systeem in een Steinway B van de jaren '80, het lood van de fabriek is verwijderd, de gaten zijn opgevuld.
Vervolgens is veel nieuw lood naast en te dicht op elkaar inbracht.

Voor- en nadelen

Stanwoods systeem, hoewel innovatief, is onder pianobouwers en pianotechnici controversieel. De ervaringen met PTD variëren sterk tussen pianisten; wat voor de ene speler een verbetering is, kan voor een ander niet wenselijk zijn.

Het voordeel van Stanwoods meetsysteem is dat het een methodische aanpak biedt om het mechaniek en speelgevoel te analyseren. Voor piano's met een minder goed ontwerp waarbij de pianotechnicus tegen de grenzen van de mechaniekinstellingen aanloopt, kan PTD daarom helpen om de speelbaarheid te verbeteren, wat kan bijdragen aan een fijnere muzikale ervaring.

Het nadeel van het systeem is dat de originele onderdelen in de piano worden aangepast of vervangen. Toetsen en mechanische onderdelen worden vaak overmatig van lood voorzien dat kan leiden tot gevoeligheid voor breuk door de extra loodbelasting. Vaak wordt vergeten dat niet alleen het speelgevoel verandert maar ook de (oorspronkelijke) klank. Veel van de aanpassingen zijn moeilijk of onomkeerbaar, wat betekent dat als het resultaat teleurstellend is, de piano niet eenvoudig kan worden teruggebracht naar zijn oorspronkelijke staat. Ook worden toekomstige aanpassingen bemoeilijkt. Bovendien zijn de onderliggende berekeningen een momentopname en negeren ze de voortdurende invloed van het spelen en onderhoud op de piano als levend instrument. Merken zoals Steinway zijn geen voorstander van PTD, de garantie vervalt als je dit systeem in je piano laat inbouwen.

De voor- en nadelen kunnen tegen elkaar afgewogen worden. De effectiviteit van PTD hangt af van de specifieke situatie, voorkeuren en portefeuille van de pianist. Wij zijn van mening dat elke pianist een 'eigen' speelgevoel prefereert en dat een en hetzelfde instrument voor verschillende pianisten een eigen speelgevoel kan worden ingesteld binnen de marges van het instrument. Als het een instrument betreft waar meerdere pianisten op spelen of een zeer uiteenlopend repertoire op gespeeld wordt, heeft het de voorkeur om geen PTD in te bouwen zodat het instrument per pianist en per muziekgenre verschillend kan worden ingesteld. Om deze en bovengenoemde redenen zijn wij geen voorstander van het inbouwen van PTD in een piano.

Conclusie

Het PTD-systeem biedt mogelijkheden voor aanpassing, maar heeft ook nadelen. Het is belangrijk dat organisaties en pianisten die overwegen om dit systeem in te laten bouwen, hun voorkeuren en de impact van aanpassingen op zowel speelgevoel als klank in overweging nemen.