Instrumenten met ivoor ... illegaal?!

Moet u zich zorgen maken als u een instrument met ivoren toetsbeleg heeft? Ja en Nee. Als u er uitsluitend thuis op speelt, is er in praktijk niets aan de hand. Maar zodra er sprake is het wisselen van de eigenaar, heeft u sinds januari 2022 een Europees CITES-certificaat nodig om aan te tonen dat het ivoor op uw instrument legaal is verkregen. Als u een piano met ivoor koopt is het belangrijk dat u het aankoopbewijs en CITES-certificaat bewaart. Als dit instrument bij de verkoop niet was voorzien van de juiste CITES-documenten is het onrechtmatig verkregen en daarmee illegaal.

CITES

CITES is de afkorting van ‘Convention on International Trade of Endangered Species of Wild Fauna and Flora’ oftewel het Verdrag inzake de internationale handel in bedreigde dier- en plantsoorten. De Europese Unie (EU) en ook nog 184 andere landen doen aan dit verdrag mee om duizenden planten- en diersoorten te beschermen. De regels moeten ervoor zorgen dat bedreigde dieren en planten niet uitsterven. Sommige landen hanteren daarbij strengere regels dan het verdrag zelf. In Nederland wordt de CITES-regelgeving uitgevoerd door het CITES-bureau van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO).
In sommige muziekinstrumenten zitten delen van CITES-soorten, bijvoorbeeld pallisanderhout, schildpadschild of ivoor. Vanaf 19 januari 2022 zijn er nieuwe, strengere regels voor de handel in olifantenivoor. De nieuwe regels scherpen de strijd tegen illegale olifantenstroperij en ivoorhandel aan. Als u eigenaar bent of wordt van een muziekinstrument met ivoor, komt daarom de CITES-regelgeving om de hoek kijken. U moet een Europees CITES-certificaat hebben vóórdat u het product (ver)koopt of overdraagt. Met overdragen bedoelt de RVO kopen, verkopen, te koop aanbieden, ruilen of weggeven. Dit betekent dat als u deze binnen Europa wilt (ver)kopen, vervoeren, weggeven of ruilen u gevraagd kan worden aan te tonen dat het CITES-materiaal op dat muziekinstrument bij het CITES-bureau gemeld is; er geldt voor ivoor namelijk een merk- en administratieplicht.
Ook voor erfenissen en verhuizingen geldt dat u moet kunnen aantonen dat het instrument uw eigendom is. Als u een instrument met ivoor zonder CITES-certificaat erft, moet u bewijzen dat u het voorwerp heeft geërfd. Dat doet u met een testament of een officiële verklaring van het familielid. Als er sprake is van transport naar of uit Europa gelden andere regels, die zien op invoer en (weder)uitvoer, daarvoor heeft u een in-/uitvoervergunning nodig.

 

CITES, bescherming van bedreigde diersoorten...

Mammoetivoor is legaal beschikbaar omdat mammoeten al lang geleden zijn uitgestorven

Pianotoetsen

In het verleden werden voor het beleggen van pianotoetsen verschillende soorten ivoor gebruikt, meestal afkomstig van de slagtanden van olifanten maar ook van mammoeten, nijlpaarden en walrussen.

Deze vormen van ivoor waren historisch gezien de meest voorkomende keuzes vanwege hun fysieke eigenschappen en beschikbaarheid. Andere soorten ivoor werden over het algemeen niet op grote schaal gebruikt voor pianotoetsen vanwege beperkingen in beschikbaarheid en verwerking.

Ivoren toetsbeleg

Ivoorsoorten

Als u een oudere piano bezit waarvan u vermoedt dat deze ivoren toetsbeleg heeft, zijn er manieren om dit te achterhalen. Een van de gemakkelijkste manieren is om een vergrootglas te pakken en zorgvuldig te zoeken naar nerven of aders op het oppervlak van de toetsen, een beetje te vergelijken met onze vingerafdruk. Als er geen lijnen of patronen of uitsluitend parallelle lijnen te zien zijn, is het zeer waarschijnlijk kunstmatig materiaal.
Als er sprake is van ivoor, is dit op pianotoetsen vaak afkomstig van olifanten.

U kunt alleen nog een certificaat aanvragen voor instrumenten met olifantenivoor van voor 1 juli 1975. De EU maakt daarbij onderscheid tussen ‘antiek’ en ‘preconventie’ ivoor:

  • Antiek ivoor
    Ivoor dat voor 03/03/1947is verkregen en tot (bv.) toetsbeleg is bewerkt. Let op, dit gaat dus niet over het bouwjaar van het instrument. U toont antiek ivoor aan door een combinatie van bewijsstukken aan te leveren zoals een testament en een serienummer die verwijst naar een catalogus van een bepaalde tijd. Kunt u het antieke ivoor op een andere manier aantonen? Voeg deze bewijsstukken toe aan uw aanvraag. Als de RVO onvoldoende bewijzen vindt dat het om antiek ivoor gaat, dan vraagt zij om een verklaring van een onafhankelijke deskundige.
  • Preconventie ivoor
    Ivoor dat na 3 maart 1947 bewerkt werd en dat verkregen is voordat de olifant een CITES-soort werd. Het gaat om al het ivoor dat tussen 03/03/1947 en 01/07/1975 is verkregen tot (bv.) toetsbeleg is bewerkt. Let. Let op, dit gaat dus niet over het bouwjaar van het instrument. Piano’s gebouwd ná 1975, maar waar aantoonbaar pre-conventie ivoor op zit vallen onder deze categorie.

Ivoor dat in de periode 1975 tot 1990 is verkregen (bv.) tot toetsbeleg is bewerkt wordt ook wel postconventie ivoor genoemd. Voor muziekinstrumenten met dit ivoor, worden geen EU-certificaten meer afgegeven. Piano’s gebouwd ná 1975, waar onbekend ivoor op zit vallen onder deze categorie.

Het identificeren van verschillende soorten ivoor, zoals Afrikaans olifantenivoor, Aziatisch olifantenivoor, walrusivoor, mammoetivoor en nijlpaardivoor, kan soms een uitdaging zijn, omdat ze qua uiterlijk op elkaar kunnen lijken. Experts letten o.a. op de kleur, structuur en textuur.

Alternatieven voor ivoor

Als alternatief voor ivoor hebben pianobouwers in het verleden beenderen van koeien en andere dieren gebruikt als materiaal om toetsen voor piano's te maken. Deze toetsen werden vaak aangeduid als "ivoren" toetsen, maar het gebruikte materiaal verschilde van olifantenivoor en was meestal afkomstig van beschikbare dierlijke botten, zoals koeienbotten.

Geen certificaat; inbeslagname

De persoon die overdraagt moet een CITES-certificaat kunnen overleggen. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit voert regelmatig inspecties uit bij zowel bedrijven als bij particulieren die ivoor te koop aanbieden. Ook houdt zij websites zoals Marktplaats in de gaten. Als u een instrument met ivoor wilt kopen, verkopen, ruilen of schenken (overdracht) zonder een CITES-certificaat, is dat strafbaar en wordt gezien als een overtreding. Het ivoor zal doorgaans in beslag worden genomen. Let op dat ook voor toetsreparaties geldt dat u moet aantonen dat dit op een legale wijze is geschied. Toetsen met ivoren toetsbeleg die (deels) zijn of worden vervangen of gerepareerd vallen ook onder de CITES-regelgeving. U moet voor deze toetsen dus ook EU-certificaat kunnen overleggen.

Certificaat aanvragen

Had u op 19 januari 2022 een instrument met ivoor in huis? Dan mag u het zonder certificaat houden. Maar als u het van de hand wilt doen, moet u een CITES-certificaat overleggen. U vraagt het CITES (EU) certificaat online bij de RVO aan op: https://mijn.rvo.nl/cites-documenten, als particulier met DigId en als ondernemer met eHerkenning niveau 2+ of hoger. U mag ook iemand machtigen. Die persoon vraagt dan voor u aan. De gebruikelijke  afhandeltermijn is drie maanden, tenzij er extra informatie nodig is, dan wordt deze termijn verlengd. Afhankelijk van het doel, wordt het certificaat opgemaakt voor:

  • éénmalig gebruik; voor een éénmalige overdracht aan één specifiek persoon; of
  • voor meermalig gebruik; het instrument wordt na de eerste overdracht opnieuw (dus meer dan één keer) overgedragen. 

In uw aanvraag moet u aangeven welk soort ivoor het betreft; antiek of pre-conventie. Ook moet u aantonen hoe u het ivoor heeft verkregen en hoe oud het ivoor is. Dit kunt u aantonen met behulp van een deskundigenverklaring.

Deskundigenverklaring

Zonder deskundigenverklaring kan het lastig zijn een CITES-certificaat verkrijgen voor een muziekinstrument dat CITES-materiaal bevat. Het is een belangrijk bewijsmiddel om de rechtmatige verwerving en de leeftijd aan te tonen van het instrument en het gebruikte ivoor. De RVO hecht hoge waarde aan een deskundigenverklaring omdat deze verklaring garandeert dan een onafhankelijk deskundig persoon het instrument fysiek heeft bekeken en onderzocht. In deze “Deskundigenverklaring” staat alle informatie over het voorwerp en over de deskundige. Als deskundigen beschouwt de RVO alle pianobouwers en daarnaast pianotechnici met meer dan 10 jaar relevante werkervaring en kennis van pianotechniek en materiaalgebruik in het bijzonder voor de verwerking van ivoor voor toetsbeleg.

U kunt hier een deskundigenverklaring via 112Piano aanvragen

Geen CITES-certificaat, wat nu?

Als een instrument geen CITES-materialen bevat, is de CITES-regelgeving niet van toepassing.
Als u een CITES-certificaat nodig heeft maar u deze niet van de RVO kunt verkrijgen, moet u het ivoor vervangen door een alternatief, niet CITES-materiaal. Ditzelfde geldt voor reparaties; kunt u geen CITES-certificaat overleggen voor de herkomst van afwijkende toetsen, gebruik dan een niet-ivoren alternatief.

U kunt hier een CITES-certificaat via 112Piano aanvragen

Leuk weetje!

Vanaf 1 april 2024 mogen pianotechnici ook
menselijke tanden gebruiken om reparaties aan ivoor uit te voeren!