Pianoklank aanpassen (intoneren)
De klank van een piano wordt door een aantal zaken bepaald:
- ontwerp
- constructie
- snaarontwerp (o.a. snaareigenschappen en afmetingen)
- mechaniekinstellingen
- hamerkoppen
Het geluidsontwerp van de piano wordt op de tekentafel door de pianobouwer bepaald. Elke fabrikant heeft zijn eigen voorkeuren voor een bepaalde klank en kiest op basis daarvan de bijbehorende constructievorm en snaarontwerp (mensuur). Zo heeft een Yamaha een duidelijk andere klank dan een Bösendorfer. In zekere zin is het te vergelijken met mensen en dieren; een teckel heeft een ander blafgeluid dan een Duitse dog en Gerard Joling heeft een duidelijk andere stem dan André Hazes. Deze klankkarakters staan dus vast en zijn niet door de pianotechnieker aan te passen.
Hoewel de pianoconstructie de klankeigenschappen bepaalt, kan de toonvorming van uw instrument toch worden aangepast. De klank wordt namelijk niet alleen door de constructie en de snaren maar voor een groot deel ook door de instellingen van het pianomechaniek en de eigenschappen van de hamers bepaald. En die kan de pianotechnieker wel aanpassen.
Pianohamers hebben elk hun eigen klankkarakter. Je kunt op verschillende manieren pianohamers maken. De pianofabrikant kiest specifiek voor zijn klankontwerp voor bepaalde hamerkoppen. Hamerkoppen verschillen onderling in vorm en materiaal.
De vorm, de massa, de hamerkern, het soort vilt en/of leer, de spanning van het vilt en de manier waarop de koppen de snaren treffen; dit alles is van invloed op de klank. Niet alleen door het soort materiaal maar ook door de manier waarop zij de snaren treffen en juiste spanning van het hamervilt. Deze parameters kan je aanpassen. Dit arbeidsproces heet intoneren.
Intoneur
De rol van een intoneur is om de klank en de toonkwaliteit van de piano aan te passen en te optimaliseren. Intoneurs zijn voor de uitvoering van hun werkzaamheden afhankelijk van een nauwe samenwerking met pianotechnici, deze moeten er eerst voor zorgen dat dat piano's tot in de puntjes zijn afgesteld. Samen spelen ze een cruciale rol bij het handhaven van de kwaliteit en het geluid van piano's en andere snaarinstrumenten.
De intoneur zal voor het aanpassen van de klank aandacht schenken aan elke individuele snaar en hamerkop in een piano, zodat deze de gewenste toonkwaliteit en klank heeft. Dit omvat het aanpassen van de hamerkoppen die de snaren raken, het vormen en schuren van de hamerkoppen, het reguleren van de aanraking van de hamers op de snaren, en het aanpassen van andere parameters die de klank van de piano beïnvloeden.
Niet elke piano kun je van een assepoester omtoveren in een prinses, en zelfs al heb je twee vrijwel identieke pianomodellen van dezelfde fabrikant, ook dan zijn er nog legio verschillen in klank en mogelijkheden. Het uitzoeken van de juiste piano is als het uitzoeken van de juiste wijn.
Platte hamerkoppen met veel groefvorming.
De klank is suboptimaal.
Het per viltlaagje wegnemen van de groeven.
Intoneren
Als we spreken over het aanpassen van de klank of het geluid van de piano gaat het over intoneren. Een pianostemmer of pianotechnicus stemt de piano en heeft vaak enige basiskennis van het intoneren maar is niet opgeleid om de piano volledig te intoneren. Dit werk wordt in de pianofabrieken gedaan door een intoneur.
Meer informatie over het beroep "intoneur" leest u in de rechterkolom.
Intoneren is aan te bevelen als u niet tevreden bent over de toon van de piano. Of als de pianostemmer concludeert dat de hamerkoppen dusdanig ingespeeld zijn (ingegroefd, plat gespeeld en/of scheefstand) waardoor het niet langer mogelijk is om de piano goed te kunnen stemmen.
Het intoneren betreft:
(uitgaande van juiste mechaniekinstellingen en hamerposities!)
- wegnemen van groeven in het vilt
- hamerkop terug in vorm brengen
- platte kop weer rond maken
- viltspanning aanpassen
Bij het intoneren zorgen we ervoor dat de hamerkoppen weer mooi in vorm komen en een duidelijk aanslagpunt hebben. Ook letten we erop dat de hamerkop de snaren weer gelijkmatig treft. Belangrijk voor de klank en het speelgevoel is ook de viltspanning, vergelijk het met de klank en veerkracht van een harde of zachte bal die op de straat stuitert.
Voorafgaand aan het intoneren is het belangrijk dat het mechaniek goed is in- en afgesteld.
Denk bijvoorbeeld aan het plaatsen van een deur in een kozijn, als het kozijn scheef is, moet je de deur niet recht schaven maar eerst het kozijn recht maken en dan kijken of de (ophanging van de) deur aangepast moet worden.
De intoneur zorgt voor uniformiteit van toon tot toon, het wegnemen van te luide of te zachte tonen en/of een te hard, te zacht of dof geluid, het vergroten van het dynamische bereik en waar nodig het aanpassen van het geluidsontwerp. Intoneren wordt o.a. gedaan door het met één of meerdere naalden van bepaalde dikten in het hamervilt te steken. Daarmee verandert de werking van de hamerkop en het geluid van het instrument.
Intoneren is een uiterst gespecialiseerde taak die een diepgaand begrip van de akoestiek van een piano en een goed getraind gehoor vereist. Door het intonatieproces kunnen de tonen van een piano warmte, helderheid, resonantie en expressiviteit krijgen, en het is essentieel voor pianisten om optimaal te kunnen spelen en muziek van hoge kwaliteit te produceren.
Opleiding tot intoneur?
Het vak van intoneur is een uitstervend beroep. In Nederland noch in de rest van de wereld is hier een opleiding voor. Er bestaat niet zoiets als een MBO-opleiding tot intoneur.
Intoneur kun je worden na het afronden van je opleiding tot pianobouwer. Je wordt vaak tijdens je opleiding geselecteerd en bij tewerkstelling in de fabriek ga je werken op de intoneursafdeling. Daar ben je uitsluitend alle dagen aan het intoneren onder toezicht van de hoofdintoneur. Dit betekent een aantal jaar dag in dag uit onder begeleiding bezig zijn met het leren intoneren van piano's. Omdat er slechts nog een handvol pianofabrieken in Europa met intoneurs bestaan, is het vak van intoneur zeldzaam geworden. Bovendien is er steeds meer sprake van massaproductie waarbij de toonkwaliteit en het geluidsontwerp niet meer op de eerste plaats staat.
Bij gebrek aan werkervaringsplekken in fabrieken, is het voor pianotechnici die toch iets over dit vak willen leren mogelijk om na hun opleiding, stages en aanvullende trainingen of workshops te volgen om de basisvaardigheden aan te leren. Maar hiervoor geldt net als bij het leren pianostemmen, dat leer je niet in een stage of cursus van 2 a 3 weken. Het vergt jaren van oefenen op een veelvoud aan instrumenten.